Agrotechnika zbóż jarych

PSZENICA ZW.JARA

Pszenica jara zaliczana jest do zbóż o dużych wymaganiach pokarmowych i glebowych. Jej system korzeniowy jest słabo rozwinięty, a jego prawidłowy rozwój uzależniony jest od wielu czynników. Tylko odpowiednia technologia uprawy pszenicy jarej zapewni jej prawidłowy wzrost i rozwój oraz wysokie plony.

Pszenica jara kiełkuje w temperaturze od 1 do 3°C. Do fazy krzewienia optymalna temperatura mieści się w przedziale od 6 do 8°C. W fazie strzelania w źdźbło wykazuje wrażliwość na temperatury dobowe, które przekraczają 14°C. W fazie nalewania ziarna temperatura powyżej 17°C powoduje spadek plonów. Stosowanie odpowiedniej technologii uprawy pszenicy jarej ma ogromny wpływ na wielkość uzyskiwanych plonów.

Pszenica jara najlepiej plonuje na dobrych glebach, które cechują duże zdolności związane z magazynowaniem wody. Najlepiej rośnie na kompleksie pszennym bardzo dobrym i dobrym. Sprzyja jej również kompleks żytni bardzo dobry. Na tym ostatnim jej plonowanie może być zmienne, jednak przy regularnym odkwaszaniu gleby może osiągać również wysokie plony. Optymalne pH gleby mieści się w przedziale od 5,5 do 6,5. Pszenicy jarej nie powinno uprawiać się na glebach lekkich, podmokłych i kwaśnych. Optymalna suma opadów dla pszenicy jarej mieści się w przedziale od 200 do 240 mm.

W przypadku efektywnej uprawy duże znaczenie odgrywają przedplony pszenicy jarej. Technologia uprawy wymaga doboru odpowiednich roślin przedplonowych. Najlepszy przedplon stanowią rośliny okopowe na oborniku. Funkcję przedplonów mogą spełniać również warzywa. Dobrym przedplonem są rośliny oleiste, strączkowe i motylkowe drobnonasienne oraz ich mieszanki z trawami. Najgorszym przedplonem są zboża – głównie pszenica ozima, jęczmień jary i owies.

W przypadku właściwej technologii uprawy pszenicy jarej duże znaczenie odgrywa uprawa roli. Po roślinach okopowych zaleca się wykonanie zabiegu kultywatorowania. Następnie warto przeprowadzić orkę przedzimową. W przypadku, gdy przedplon stanowiły zboża, wykonuje się zespół uprawek pożniwnych (płytki lub głęboki, w zależności od stopnia zachwaszczenia). Po roślinach strączkowych stosuje się zabieg talerzowania oraz rozdrabniania resztek pożniwnych, a w trzeciej dekadzie października przeprowadza się średniej głębokości orkę przedzimową, którą zostawia się w ostrej skibie. Technologia uprawy pszenicy jarej w przypadku roślin motylkowych polega na płytkim zniszczeniu darni, a następnie na wykonaniu podorywki. Wiosną warto zastosować włókę lub agregat uprawowy.

W zależności od rejonu i panujących w nim warunków atmosferycznych siew pszenicy jarej wykonuje się tak wcześnie, jak tylko jest to możliwe. Wówczas rośliny będą miały czas na odpowiedni rozwój. Optymalnym terminem siewu pszenicy ozimej jest okres od III dekady marca do I dekady kwietnia. Głębokość siewu mieści się w przedziale 4-5 cm.

Nawożenie jest kolejnym czynnikiem, który wpływa na wielkość i jakość plonu, jaki uzyska uprawiana pszenica jara. Technologia uprawy ściśle związana jest z prawidłowym nawożeniem. Pszenica jest rośliną średnio wrażliwą na niedobory P i K. W przypadku potasu i fosforu nawozy stosuje się w dawce od 60 do 110 kg/ha P₂O₅ oraz od 80 do 120 kg/ha K₂O. Nawożenie azotowe przeprowadza się w dawce od 70 do 110 kg/ha. W przypadku, gdy plon stanowiły rośliny nie zbożowe, stosuje się go w dawce od 40 do 50 kg/ha. Dawki azotu dzieli się i stosuje w dawkach dzielonych. Dawki nawozów wapniowych uzależnione są od rodzaju gleby i wynoszą od 1,0 t/ha CaO do 6,9 t CaO/ha. Gdy podłoże nie wymaga wapnowania, nawozy magnezowe stosuje się w dawce od 80 do 120 kg MgO/ha.

Pszenica jara słabo konkuruje z chwastami. W przypadku pojawienia się chwastów warto zastosować herbicydy – najlepiej w kilku terminach, zależnie od gatunku i stopnia zachwaszczenia pola.

Ogromne znaczenie odgrywa również ochrona pszenicy jarej. Technologia uprawy obejmuje uprawę odmian odpornych m.in. na mączniaka, septoriozę plew i liści, fuzariozę kłosów oraz rdzę brunatną. Straty w plonach powodowane powyższymi chorobami mogą sięgać nawet 60%. Oprócz chorób pszenica jara może być atakowana przez mszyce oraz skrzypionki.

Zbiór pszenicy jarej wykonuje się w fazie dojrzałości pełnej, najczęściej od I do III dekady sierpnia przy pomocy kombajnu, przy wilgotności ziarna poniżej 14%.

JĘCZMIEŃ JARY

Uprawa jęczmienia jarego jest opłacalnym biznesem, pod warunkiem posiadania niezbędnej do tego wiedzy. Zboże to ma dość spore wymagania glebowe, ważna jest również odpowiednia ochrona jęczmienia jarego. Sprawdź, co musisz wiedzieć, zanim rozpoczniesz uprawę.

Aby plony były wysokie, należy unikać popełniania częstych błędów. Nieprawidłowe nawożenie, źle dobrane stanowisko glebowe, brak odpowiedniej ochrony, to pomyłki, których łatwo uniknąć. Wystarczy tylko, że zaznajomimy się z charakterystyką wybranej rośliny oraz dowiemy się, jak wygląda technologia uprawy jęczmienia jarego. Co należy wiedzieć o tej roślinie?

Jęczmień jary może być uprawiany z przeznaczeniem na cele browarne bądź paszę. W zależności od jego przeznaczenia oraz regionu kraju, w jakim znajduje się gospodarstwo, zalecane jest wybranie odpowiedniej odmiany do uprawy. Najlepszym miejscem, aby znaleźć aktualną listę odmian polecanych, znajduje się Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych. Zaglądając do sprawdzonych źródeł, mamy pewność, że nasz wybór poparty jest najnowszymi badaniami.

Jęczmień jary charakteryzuje się dosyć wysokimi wymaganiami glebowymi. Ze względu na słabo rozwinięty system korzeniowy, niezbędna dla prawidłowego wzrostu jest gleba:

• dobrze gromadząca wodę,
• ciepła,
• o pH około 6-6,5.

Dlatego najlepsze pod uprawę będą gleby klasy I-IIIb. Jeżeli zdecydujemy się wysiać jęczmień na słabszej glebie, niezbędne jest zadbanie o prawidłowe pH. Należy także dostarczyć roślinie odpowiednią ilość składników pokarmowych. Wiąże się to z większym wydatkiem pieniężnym, jednak w takim wypadku nie warto oszczędzać, ponieważ inwestycja nie zwróci się w zadowalającym plonie.

We wczesnych fazach rozwoju jęczmień jary jest wrażliwy na nadmiar bądź niedobór wody. Zbyt duża ilość wody jest niebezpieczna dla tej rośliny, bowiem przyczynia się do wylegania. Oprócz tego sprzyja rozwojowi grzybów atakujących zboże, szczególnie w fazie formowania i dojrzewania ziarna. Natomiast w fazie strzelania w źdźbło oraz w okresie kłoszenia dobrze jest, gdy roślina dostanie większą ilość wody.

Ponieważ jęczmień jary nie rozwija silnego systemu korzeniowego, należy dostarczyć mu odpowiednią ilość składników pokarmowych.

1. Na początku wegetacji niezbędne jest nawożenie fosforem. W ten sposób wspomagamy rozwój systemu korzeniowego. W późniejszych fazach rozwoju ten pierwiastek będzie miał również wpływ na kształtowanie i dojrzewanie ziarna.
2. Potas wzmocni roślinę w walce z patogenami i ograniczy jej wyleganie.
3. Azot natomiast najlepiej dostarczyć roślinie w dwóch dawkach. Pierwszą zastosować przedsiewnie, drugą w fazie krzewienia.

Aby odpowiednio oszacować dawki nawozów, niezbędna jest informacja o zasobności gleby w pierwiastki oraz o przewidywanym plonie. Termin nawożenia zależny jest od stanowiska glebowego. W przypadku uprawy na glebach cięższych najlepiej wykonać to jeszcze jesienią.

Dobre plonowanie jest sumą wielu czynników. Jednym z najważniejszych, jest terminowy siew jęczmienia. Wpłynie on pozytywnie na rozwój systemu korzeniowego, a także na późniejszy wysoki plon. W zależności od regionu kraju, termin siewu będzie się nieznacznie różnił, jednak powinien mieć on miejsce między 20 marca a pierwszą dekadą kwietnia. W przypadku gospodarstw znajdujących się w środkowo-zachodniej części Polski, termin ten przypada na połowę marca. Natomiast najlepszy czas na siew dla gospodarstw z Małopolski oraz centralnej części Polski, to trzecia dekada marca.

Warto uniknąć błędu, jakim jest zbyt gęsty siew. Doprowadzić on może do większego porażenia chorobami oraz zwiększenia wylegania, a tym samym do obniżenia wysokości plonów oraz jakości ziarna. Pamiętać należy również o tym, by stosować wyłącznie kwalifikowany materiał siewny, którego źródło jest nam znane. Dzięki temu nie ma obaw o użytą zaprawę do zaprawienia ziarna.

Nawożenie dolistne jęczmienia jarego to świetny sposób na zwiększenie systemu korzeniowego rośliny, ale nie tylko. Nawożenie dolistne jęczmienia jarego będzie najbardziej efektywne, jeśli zostanie wykonane w 2-3 dawkach. Podniesie to odporność rośliny na suszę, a także zwiększy parametry jakościowe ziarna. Nawożenie dolistne można z powodzeniem połączyć z ochroną fungicydową lub insektycydową. Jest to dobry sposób na ograniczenie kosztów uprawy.

Do czynników najbardziej obniżających plon, należą chwasty oraz grzyby. Jęczmień jary bardzo źle radzi sobie z konkurowaniem z chwastami o światło, wodę i składniki pokarmowe. Herbicydy powinno stosować się w okresie między fazą 2 liścia, a fazą liścia flagowego. W przypadku szkodników bądź patogenów chorobotwórczych ważne jest ich jak najwcześniejsze wykrycie. Jak wspomniano wyżej, ochronę fungicydową i insektycydową można rozpocząć już podczas nawożenia dolistnego. Na rynku dostępny jest wachlarz środków ochrony roślin. Ważne jest wybranie takiego, który został odpowiednio przebadany i dopuszczony do użytku. Takie informacje można znaleźć na poniższej stronie: https://www.gov.pl/web/rolnictwo/rejestr-rodkow-ochrony-roslin.

Skracanie jęczmienia jarego to bardzo ważny zabieg, który warto wykonać. Powodem jest wyjątkowo wiotkie źdźbło, jedno z najbardziej wiotkich spośród zbóż. Warto zatem zastosować wybrany retardant, czyli substancję hamującą wzrost. Dodatkowo możliwe jest zastosowanie produktu, który w składzie posiada odpowiednie substancje dodatkowo pogrubiające ściany źdźbła, co tworzy podwójne zabezpieczenie przed wyleganiem. Terminy stosowania niektórych preparatów nakładają się na terminy stosowania środków ochrony roślin. Należy jednak stosować się do wytycznych zamieszczonych w ulotkach, bowiem nie wszystkie preparaty można mieszać robiąc jeden zabieg.

OWIES

Owies jest tańszy w uprawie niż inne zboża. Wymaga bowiem nie tylko mniej intensywnego nawożenia, ale również mniejszej ochrony chemicznej. Wadą jest natomiast, niestety, niższa cena ziarna w skupie.

Nawożenie azotowe wykonane przed siewem wpływa przede wszystkim na liczbę kłosków w wiesze, co decyduje o plonie ziarna. Azot zastosowany natomiast w późniejszym terminie przedłuża produktywność liści i zwiększa zawartość białka w  ziarnie. Dawki do 60 kg azotu na hektar wnosi się jednorazowo przed siewem, bo nie ma potrzeby ich dzielić. Większe natomiast zaleca się stosować w dwóch terminach: 2/3 dawki przed siewem, a 1/3 – w fazie strzelania w źdźbło lub na początku wiechowania owsa. Łączna dawka azotu nie przekracza najczęściej 80 kg N/ha. Najlepszymi nawozami azotowymi dla owsa są saletra amonowa i saletrzak.

Owies jest wyjątkowo wrażliwy na niedobór fosforu i potasu. Na glebach mało zasobnych należy zastosować 60–80 kg P2O5 i 130–160 kg K2O na hektar. Składniki te, najlepiej w formie nawozów wieloskładnikowych, stosuje się przede wszystkim wiosną przed uprawą przedsiewną.

W nawożeniu owsa ważny jest magnez będący składnikiem chlorofilu. Przy dużych niedoborach może on być wniesiony po zbiorze przedplonu w formie wapna magnezowego, a przy mniejszych – w nawozach wieloskładnikowych przed siewem owsa.

Owies jest wrażliwy na nadmierne zagęszczenie gleby, dlatego należy unikać uprawy przedsiewnej przy zbyt dużym uwilgotnieniu. Dlatego ciągniki powinny mieć koła bliźniacze i spulchniacze śladów. Przedsiewne przygotowanie pola do siewu powinno być płytkie (na 5 cm), najlepiej za pomocą jednego przejazdu agregatu uprawowego składającego się z brony i wału strunowego. Zbyt głębokie wzruszenie gleby utrudnia podsiąkanie wody do wysianych ziarniaków, co powoduje opóźnienie wschodów owsa i obniżenie plonu

Owies bardzo silnie reaguje na opóźnienie siewu w każdym rejonie kraju. Na przykład na Dolnym Śląsku każdy dzień opóźnienia siewu w porównaniu z terminem optymalnym powoduje obniżkę plonu ziarna o 80 kg na hektar. Dlatego trzeba siać go jak najwcześniej, jak tylko pozwala na to stan gleby. Wczesny siew wpływa korzystnie na wszystkie elementy struktury plonu: obsadę wiech, liczbę kłosków w wiesze i masę 1000 ziarn. Pozwala także na głębsze i silniejsze ukorzenienie się roślin. Decyduje to o większej zwartości łanu i odporności na wyleganie. Poza tym ziarno ma mniejszy udział plewki. Owies zasiany wcześnie podczas suszy wykształca dorodniejsze ziarno. Wcześniejszy siew owsa zwiększa także jego odporność na niektóre choroby, a szczególnie rdzę. Mniejsze szkody wyrządzają także szkodniki, np. ploniarka zbożówka (w okresie składania jaj tego szkodnika wcześnie zasiany owies jest dobrze rozwinięty).

O wielkości spadku plonu decyduje jakość gleby i ilość opadów. Najmniejsza obniżka plonu spowodowana opóźnieniem siewu jest na glebach cięższych i przy dostatecznych opadach, a największa – na glebach lżejszych i podczas suszy.

Owies słabo się krzewi, a największy plon ziarna uzyskuje się z pędu głównego. Na 1 m2 wysiewa się 500–650 ziarniaków (170–220 kg/ha). Mimo mniejszej masy 1000 ziarn podobną normę wysiewu należy zastosować w wypadku odmian nagoziarnistych (Akt, Cacko, Polar), które krzewią się słabiej niż oplewione. W korzystniejszych warunkach (terminowy siew, staranna uprawa przedsiewna, lepsze warunki glebowe) wysiewa się owsa mniej, a w gorszych – więcej. Rozstawa rzędów wynosi 10–12 cm. Optymalna głębokość siewu na glebach lekkich wynosi 4 cm, a na cięższych – 3 cm

Owies jest zbożem konkurencyjnym w stosunku do chwastów, ponieważ szybko się rozwija i je zagłusza. Małe zachwaszczenie plantacji można zlikwidować kilkakrotnym bronowaniem przed wschodami oraz w stadium 5 liści. Wcześniejsze bronowanie przerzedza zasiewy owsa. W wypadku dużego zachwaszczenia konieczne należy zastosować herbicydy od stadium 5–6 liści do końca krzewienia się roślin. Owies jest bardzo wrażliwy na niektóre substancje aktywne zawarte w herbicydach, dlatego dobór preparatów do jego odchwaszczania okazuje się ograniczony niż w wypadku innych zbóż.

W uprawie owsa stosowanie fungicydów przynosi niewielkie efekty, bo jest to roślina stosunkowo odporna na patogeny. Dlatego rzadko stosuje się ochronę przed chorobami grzybowymi.

Owies jest atakowany przez wiele szkodników, z których najważniejsze to mszyce, ploniarka zbożówka, pryszczarek zbożowiec i skrzypionki. Przed ewentualnym zabiegiem należy określić liczebność szkodników, aby stwierdzić, czy został przekroczony próg szkodliwości. W wypadku mszyc próg szkodliwości na 100 losowo wybranych źdźbłach wynosi 5 mszyc średnio na jednej wiesze, ploniarki zbożówki: 6 larw na 100 roślinach, pryszczarka zbożowca: 5 jaj na 1 źdźbło, a skrzypionki: 0,5–1 larwy na 1 źdźbło.

PSZENŻYTO JARE
W uprawie pszenżyta najważniejsze są dwa czynniki, które bezpośrednio oddziałują na wzrost roślin, ich rozwój oraz produktywność. Pierwszy czynnik wpływa na produktywność pszenżyta jarego – to termin siewu. Musi być dostosowany do wymagań tego zboża względem długości dnia i jarowizacji. Drugim ważnym czynnikiem wpływającym na plon pszenżyta jest gęstość siewu, ponieważ ściśle wiąże się z wymaganiami świetlnymi poszczególnych odmian.

Optymalną temperaturą zapewniającą dobre wschody i krzewienie pszenżyta jarego jest 6–8°C. Wyższe temperatury, przypadające na ten okres rozwoju pszenżyta, mogą powodować wytwarzanie mniejszej liczby pędów przez rośliny. Podczas dalszego rozwoju pszenżyto jare również nie wymaga wysokich temperatur. Pszenżyto jare ma niewielkie wymagania wodne. W fazie krzewienia i strzelania w źdźbło przypada największe zapotrzebowanie na wodę przez to zboże, zaś w okresie od kłoszenia do dojrzałości woskowej niewielkie opady mogą powodować przedłużenie dojrzewania roślin, nawet do drugiej połowy września. Najlepiej uprawiać pszenżyto jare na kompleksie żytnim dobrym i bardzo dobrym. Należy unikać jego uprawy na kompleksie żytnim słabym i bardzo słabym oraz na kompleksach górskich. Wytwarzane przez niego rośliny są tolerancyjne na zakwaszenie gleby.

Pszenżyto jare można uprawiać po roślinach strączkowych, mieszankach zbożowo-strączkowych, motylkowatych wieloletnich, okopowych uprawianych na oborniku oraz po owsie. Na glebach zwięzłych pszenżyto jare można uprawiać po kukurydzy.

Rzepak, rośliny zbożowe i strączkowe na zielonkę zaliczane są do dobrych przedplonów pszenżyta jarego, ponieważ wcześnie schodzą z pola i umożliwiają wykonanie pełnego zespołu uprawy pożniwnej. Po zebraniu przedplonu należy wykonać płytką podorywkę lub zastosować agregat uprawowy. Najlepiej jeżeli składałby się on z kultywatora, talerzy wyrównujących i wału strunowego. Jeśli w danym gospodarstwie brakuje agregatu, to zamiast niego można wykorzystać kultywator ścierniskowy bądź talerzówkę. Zabieg ten należy przeprowadzić na głębokości 6–9 cm, a jeżeli na polu pojawiły się chwasty, to podorywka może być wykonana na większą głębokość (10–12 cm). Podczas takich zabiegów zniszczeniu ulegają rozłogi chwastów, ale dodatkowo przykrywa się nawozy organiczne oraz resztki pożniwne.

Można również wykonać uproszczoną uprawę roli polegającą na wykonaniu talerzowania, a następnie orki przedzimowej w październiku lub listopadzie. Orkę wykonuje się na głębokości 18–22 cm i zostawia w ostrej skibie, dzięki czemu gleba jest rozluźniona, a jej porowatość zostaje zwiększona, co sprzyja tworzeniu struktury gruzełkowatej. Jeżeli przedplonem jest ziemniak, to na polu zostaje duża masa łętów, którą należy przykryć, np. za pomocą grubera. Po roślinach motylkowatych można zastosować talerzowanie, a następnie orkę przedzimową na głębokość 25–30 cm.

Liczba zabiegów na wiosnę powinna być jak najmniejsza, aby ograniczyć liczbę przejazdów maszyn. Ma to na celu ochronę gleby przez zniszczeniem jej struktury i zapewnia równomierne wschody. Na glebach zwięzłych jako pierwszy zabieg należy wykonać bronowanie lub włóknowanie za pomocą agregatu (siewnika połączonego z kultywatorem lub brony z siewnikiem). Podczas uprawy wiosennej nie należy wykonywać orki pod pszenżyto jare, ponieważ skutkuje to dużym spadkiem plonów

Nawozy potasowe i fosforowe należy rozsiewać na wiosnę przed siewem pszenżyta jarego, a jeżeli rośliny są uprawiane na glebach zwięzłych, to nawożenie można zastosować pod orkę przedzimową. Optymalne dawki nawozów powinny wynosić: 60–100 kg P₂O₅/ha i 80–120 kg K₂O/ha.

W zależności od pogody w danym roku efektywność nawożenia azotem jest zróżnicowana. Jeśli pogoda jest sprzyjająca, to można stosować wyższe dawki azotu (od 50 kg N/ha). Dawki te należy podzielić i siać w dwóch terminach. W pierwszym stosuje się 50–60% dawki przedsiewnie, a pozostałą część w fazie strzelania w źdźbło. W zależności od kompleksów glebowych dawki azotu również mogą być zróżnicowane. Na kompleksach pszennych bardzo dobrym, dobrym oraz wadliwym można stosować 70–90 kg N/ha, na żytnim bardzo dobrym 80–100 kg N/ha, a na żytnim dobrym 90–110 kg N/ha.

Najbardziej konkurencyjnymi chwastami w zasiewach pszenżyta są: miotła zbożowa, fiołek polny, chaber bławatek, przytulia czepna, maruna bezwonna, rumian polny i rumianek pospolity. Niestety ze względu na wąską rozstawę rzędów, w którą siane jest pszenżyto jare, mechaniczne zwalczanie chwastów jest praktycznie niemożliwe. Zastosowanie bronowania w celu zwalczania chwastów w zasiewach pszenżyta jest niecelowe, a nawet szkodliwe. Najlepiej stosować herbicydy bądź metody biologiczne.